نابرابری و تمایز اجتماعی از مفاهیم بنیادینی‌اند که ساختار قدرت، فرصت و نقش در جامعه را توضیح می‌دهند. این بخش به بررسی سه مفهوم کلیدی می‌پردازد که هر یک به‌نوعی بیانگر تفاوت‌های موجود میان افراد و گروه‌هاست: تمایز اجتماعی به تفاوت‌های مشروع و پذیرفته‌شده در سبک زندگی، منزلت یا پایگاه اقتصادی اشاره دارد؛ نابرابری اجتماعی، بر تفاوت‌های ناعادلانه در دسترسی به منابع و فرصت‌ها تمرکز دارد؛ و تقسیم کار اجتماعی، سازوکاری است که وظایف و نقش‌ها را بر اساس تخصص یا جایگاه اجتماعی میان افراد توزیع می‌کند. فهم این مفاهیم برای تحلیل ساختار اجتماعی، روابط قدرت و مسیرهای توسعه‌ی عادلانه ضروری است.
تمایز اجتماعی
تمایز اجتماعی به تفاوت‌هایی اشاره دارد که میان افراد یا گروه‌ها در جامعه بر اساس ویژگی‌هایی مانند پایگاه اقتصادی، منزلت، یا سبک زندگی وجود دارد؛ برای مثال، فردی با درآمد بالا ممکن است در محله‌ای لوکس زندگی کند و به امکانات بیشتری دسترسی داشته باشد، در حالی که فردی از طبقه‌ی کارگر با محدودیت‌های اقتصادی مواجه است؛ همچنین، تفاوت در سطح تحصیلات می‌تواند موجب تمایز در فرصت‌های شغلی شود؛ و در برخی جوامع، جنسیت نیز نقش مهمی در تعیین نقش‌های اجتماعی دارد، مانند انتظارات متفاوت از زنان و مردان در محیط کار یا خانواده. این تمایزها ساختار اجتماعی را شکل می‌دهند و بر تعاملات انسانی تأثیر می‌گذارند.
نابرابری اجتماعی
برخلاف تمایز اجتماعی که ممکن است پذیرفته‌شده باشد، نابرابری‌های اجتماعی به تفاوت‌های ناعادلانه‌ای گفته می‌شود که در دسترسی افراد به منابع، فرصت‌ها و قدرت در جامعه وجود دارد؛ برای مثال، فردی از طبقه‌ی ثروتمند ممکن است به آموزش باکیفیت و خدمات درمانی بهتر دسترسی داشته باشد، در حالی که فردی از طبقه‌ی کم‌درآمد با محرومیت مواجه است؛ همچنین، زنان در بسیاری از جوامع با وجود توانایی‌های برابر، ممکن است حقوق کمتری نسبت به مردان دریافت کنند؛ و دانش‌آموزان مناطق محروم معمولاً از امکانات آموزشی ضعیف‌تری برخوردارند که آینده‌ی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نابرابری‌ها مانعی جدی برای عدالت اجتماعی و توسعه‌ی پایدار به‌شمار می‌آیند.
تقسیم کار اجتماعی
تقسیم کار اجتماعی به معنای تخصیص وظایف و نقش‌های مختلف میان افراد جامعه بر اساس تخصص، توانایی یا جایگاه اجتماعی آن‌هاست؛ برای مثال، در یک مدرسه، معلمان مسئول آموزش‌اند، مدیران وظیفه‌ی مدیریت و نظم را برعهده دارند، و دانش‌آموزان نقش یادگیرنده را ایفا می‌کنند؛ در خانواده، والدین مسئول تأمین نیازهای مالی و تربیتی‌اند، در حالی که کودکان در حال یادگیری و رشد هستند؛ و در جامعه‌ی مدرن، پزشکان درمان می‌کنند، مهندسان سازه می‌سازند، و کشاورزان غذا تولید می‌کنند. این تقسیم‌بندی موجب افزایش بهره‌وری و وابستگی متقابل میان اعضای جامعه می‌شود.
در مجموع، تمایز اجتماعی، نابرابری و تقسیم کار هر یک به‌نوعی تفاوت‌های موجود در جامعه را توضیح می‌دهند، اما از نظر ماهیت و پیامدها با یکدیگر تفاوت دارند. تمایز اجتماعی به تفاوت‌های طبیعی یا پذیرفته‌شده‌ای اشاره دارد که بر اساس سبک زندگی، پایگاه یا نقش‌های اجتماعی شکل می‌گیرند و لزوماً ناعادلانه نیستند؛ در حالی‌که نابرابری اجتماعی به تفاوت‌های ناعادلانه و ساختاری در دسترسی به منابع، فرصت‌ها و قدرت می‌پردازد که مانع تحقق عدالت اجتماعی می‌شوند. تقسیم کار اجتماعی نیز نوعی تمایز سازمان‌یافته است که با هدف افزایش کارایی و انسجام، وظایف را میان افراد بر اساس تخصص یا جایگاه‌شان توزیع می‌کند. این سه مفهوم در کنار هم، تصویری چندلایه از ساختار اجتماعی ارائه می‌دهند و نشان می‌دهند که تفاوت میان افراد می‌تواند هم سازنده باشد و هم چالش‌برانگیز، بسته به نحوه‌ی توزیع منابع و تعریف نقش‌ها.